Người xưa cho rằng, đeo ngọc trên người tốt cho vận khí, tốt cho sức khỏe, tốt cho tiền tài. Vàng thời có giá, mà ngọc lại vô giá. Người ta đã chọn trang sức đá cẩm thạch để làm phụ kiện và với mục đích chính là đem lại may mắn cho mình, đồng thời xua đuổi ma quỷ.
Thông tin chung về đá Cẩm thạch
Cẩm Thạch là loại đá quý đa khoáng, nghĩa là jadeite hoặc nepherite chỉ là một trong các thành phần tạo đá, tuy nhiên hàm lượng của chúng chiếm đa số nên tên của chúng được dùng để gọi tên đá, như Cẩm Thạch Jadeite hoặc Cẩm Thạch Nepherite. Hiện nay trên thị trường quốc tế, Jadeite được ưa chuộng và có giá trị cao hơn Nepherite vì thường có màu sắc đẹp hơn, trong và cứng chắc hơn.
Tên Jade bắt nguồn từ tiếng Tây Ban Nha “piedra de ijada”, có nghĩa là “đá đau đớn ở bên cạnh”. Nó được đặt tên theo cách này sau khi các nhà thám hiểm người Tây Ban Nha thấy những người bản xứ ở Trung Mỹ đang nắm giữ những mảnh Cẩm thạch bên cạnh tin rằng nó có thể chữa bệnh. Người Trung Quốc coi ngọc là “yu”, có nghĩa là “thiên đường” hay “đế quốc”. Vì vậy, nó được coi là viên ngọc quý trong văn hoá Trung Quốc. Ở Trung Quốc, Cẩm thạch đã được tìm thấy trong các ngôi mộ của vua Shang.
Xuất xứ của đá Cẩm thạch
Nguồn Jadeite phổ biến ở Myanmar, Myanmar, Guatemala, Nga, Mỹ. Nguồn Nepherite ở Hồng Kông, Nga, Canada, New Zeland và Mỹ. Đá Jadeite đẹp nhất thế giới là từ Myanmar, chúng được bán vào Hồng Kông từ cuối thế kỷ 16. Việt Nam chưa tìm được nguồn Cẩm Thạch đẹp. Toàn bộ Cẩm Thạch ở Việt Nam đều được nhập khẩu từ nước ngoài, chủ yếu từ Hong Kong vì đây là một trong những nơi chế tác và buôn bán Cẩm Thạch lớn nhất thế giới.
Xác định giá trị viên đá Cẩm thạch
Các yếu tố quyết định giá trị viên đá cẩm thạch là Trọng lượng (hoặc kích thước), màu sắc, độ trong suốt, mức độ tạp chất và độ rạn nứt.
Trọng lượng, kích thước: Sản phẩm cẩm thạch càng lớn thì giá trị càng cao. Nếu cẩm thạch đạt chất lượng quý thì các nơi chế tác sẽ cắt thành những lớp mỏng, bề dày lớp đá vừa đủ để ưu tiên mài các vòng đeo tay, phần còn dư sẽ làm các sản phẩm khác để tận dụng hết khối đá.
Màu sắc: Màu có lẽ là yếu tố quan trọng nhất trong định giá cẩm thạch. Màu Jadeite khá đa dạng: Không màu, trắng, xám, lục (xanh lá), vàng, cam, hồng tím, đen… Độ màu từ đậm (mạnh) đến nhạt, hoặc sẫm tối. Màu Jadeite thường phân bố không đều, thành dạng đốm nhỏ hay lớn, đá thường có từ 2 màu trở lên, cho nên loại thuần một màu và phân bố đều thì rất hiếm. Thị trường hay dùng màu của các vật sẵn có để gọi màu đá quý giúp người tiêu dùng dễ hình dung như màu lục emerald, lục táo, lục đậu, màu dầu, màu môn…
Màu Jadeite được ưa chuộng hiện nay là màu lục, thị trường Việt Nam gọi là màu lý, màu lục càng nhạt thì càng giảm giá trị. Có giá trị cao nhất là màu lục emerald (giống màu của đá emerald), đó là màu lục mạnh và tươi. Jadeite màu này và có độ trong suốt cao thì gọi là Jade hoàng tộc, là loại Jadeite có giá trị cao nhất và cực kỳ hiếm. Các màu lục khác sẽ nhạt hơn, nhưng dễ tìm hơn, đó là màu lục táo, lục đậu giống màu vỏ trái táo và vỏ đậu…
Tuy nhiên, sở thích màu sắc khác nhau tùy thuộc vào khu vực. Ví dụ: Ở phương Tây, ngọc màu xanh đậm và sống động được ưa thích hơn, nhưng ở phương Đông, ngọc bích tinh khiết hoặc trắng nhạt với tông màu hồng được đánh giá cao cùng với ngọc quý màu xanh lá cây.
Độ trong suốt và kiến trúc đá: Yếu tố này cùng với màu quyết định vẻ đẹp của cẩm thạch. Thông thường cẩm thạch không bao giờ trong suốt bằng các đá quý đơn khoáng khác như kim cương, ruby. Vì đá cấu tạo bởi vi hạt, vi sợi nên cẩm thạch hầu hết là chắn sáng (không cho ánh sáng đi qua đá), một số thì trong mờ và cao nhất là bán trong (nửa trong suốt), nhưng loại này thì rất hiếm.
Kích thước và tính đồng đều của các vi hạt ảnh hưởng đến độ trong suốt. Nhiều đá có hạt vừa và thô làm đá dễ bị đục, ngược lại các hạt cực nhỏ và đồng nhất thì đá sẽ trong hơn. Trên thị trường, cẩm thạch có độ trong cao thì gọi là cẩm thạch kính. Về mặt giá trị, cẩm thạch càng trong thì giá trị càng cao.
Tạp chất: Tạp chất trong đá cẩm thạch là hàm lượng các vật chất không phải là các khoáng của đá cẩm thạch (Jadeite hoặc Nephrite). Đặc điểm này không thể xác định bằng mắt thường, tuy nhiên chúng ta có thể cảm nhận qua độ trong, màu sắc của đá. Cẩm thạch càng thuần chất (hàm lượng khoáng Jadeite hoặc Nephrite trong đá cao) thì đá sẽ trong hơn, màu sẽ đều hơn. Một số tạp chất có màu nâu, xám và đen làm giảm vẻ đẹp của đá và dĩ nhiên làm giảm giá trị của chúng. Để xác định đá có phải là cẩm thạch hay không, là Jadeite hay Nephrite thì có thể dùng các phương pháp đo tỷ trọng và phương pháp phổ hấp thu.
Độ rạn nứt: Bao gồm các vi lỗ rỗng và khe nứt. Ranh giới các vi hạt và sợi trong cẩm thạch tạo nên các vi lỗ rỗng. Các khe nứt được tạo ra do các lực nén ép tự nhiên sau khi đá hình thành. Quá trình chế tác hoặc va chạm khi đeo cũng có thể tạo nên những khe nứt nhỏ hay lớn. Các khe nứt do quá trình tự nhiên thường có vật chất lấp đầy, đây là một dạng tạp chất thường có màu sắc khác hẵn đá gốc làm đá không đều màu. Các vi lỗ rỗng ít ảnh hưởng đến độ bền của đá, nhưng các rạn nứt thì có thể ảnh hưởng. Đá cẩm thạch rất dai chắc, khó bị mẻ, bể, nhưng nếu đá có những khe nứt lớn thì khi va chạm mạnh, đá sẽ bị tách và bể theo những khe nứt này (các vòng đeo tay là dễ bị va chạm nhất). Tuy nhiên khi chế tác, chất keo hay sáp phủ lên che lấp tất cả các vi khe nứt, người mua không thể nhìn thấy chúng dù xem với lúp tay phóng đại 10 lần. Với các thiết bị chuyên dùng tại các phòng giám định đá quý, các chuyên viên có thể xác định được các vi khe nứt và mức độ ảnh hưởng xấu của chúng đối với sản phẩm cẩm thạch.
Cách xử lý tăng vẻ đẹp thường gặp:
Ngày nay người ta thường xử lý đá cẩm thạch để tạo cho chúng dáng vẻ đẹp hơn, bền hơn và dễ bán hơn. Dựa vào bản chất xử lý, thị trường chia cẩm thạch tự nhiên làm 3 loại: Loại A- hoàn toàn tự nhiên, không xử lý; Loại B – tẩy rửa tạp chất và xử lý phủ keo; Loại C – tẩm màu.
Sau khi tẩy rửa các tạp chất màu tối dính trên bề mặt, người ta phủ keo (một loại nhựa tổng hợp không màu hoặc có màu phớt lục nhạt) lên bề mặt và lấp vào trong các vi lỗ rỗng, khe nứt của cẩm thạch. Đây là phương pháp thông dụng giúp cho đá bền hơn và tăng độ bóng và bảo vệ bề mặt. Hầu hết các đá cẩm thạch trên thị trường đều phủ một lớp keo cực mỏng và mọi người đều chấp nhận sự xử lý này.
Xử lý tẩm màu là phủ một màu nhân tạo lên bề mặt đá cẩm thạch, phương pháp này chỉ sử dụng cho các đá màu xấu hay màu nhợt nhạt, làm cho chúng có màu đẹp hơn và dễ bán hơn. Màu tẩm thường là màu lục, đôi khi màu tím nhạt hoặc cam nhạt… Diện tích tẩm màu cũng thay đổi: tẩm toàn bộ bề mặt viên đá, tẩm một phần, tẩm theo dạng đốm.
Jade có thể được phân biệt với các vật liệu tương tự khác bởi độ cứng và mật độ của nó. Có rất nhiều vật liệu khác được gian lận bán như là Cẩm thạch và rất khó để xác định Cẩm thạch bởi ngoại hình. Phương pháp đáng tin cậy nhất để xác định Cẩm thạch từ các chất khác là bằng cách kiểm tra lực hấp dẫn cụ thể của nó. Một bài kiểm tra đơn giản để phân biệt Jadeite từ Nephrite là thử nghiệm chuông. Nephrite phát ra âm thanh khi nó bị đánh, trong khi đó Jadeite thì không.
Huyền thoại về sức mạnh chữa bệnh siêu hình của đá Cẩm thạch
Người Maya và người Aztec tin rằng Cẩm thạch có thể chữa bệnh đau ở bên cạnh cơ thể. Đây là nơi tên “Cẩm thạch“ bắt nguồn. Jade được cho là có đặc tính tăng cường sức khoẻ và kéo dài tuổi thọ. Người Trung Quốc thường nhúng vào các nhân vật truyền thống mang lại nhiều ý nghĩa hơn, chẳng hạn như những con rồng, những biểu tượng của quyền lực và sự thịnh vượng.
Trong phong thủy, Cẩm thạch được cho là ảnh hưởng đến sự thịnh vượng và sức khoẻ. Jade được người Trung Quốc nghĩ đến sở hữu tài sản chữa bệnh, và những chiếc vòng được chạm khắc từ một mảnh ngọc bích được cho là để bảo vệ người mặc. Có rất nhiều câu chuyện kể về người mặc đồ ngọc bích bị bệnh nặng hoặc có liên quan đến tai nạn. Trong mỗi câu chuyện này, chiếc vòng đã vỡ ở một thời điểm nguy kịch và sau đó người mặc đã hồi phục một cách kỳ diệu từ căn bệnh của họ hoặc xuất hiện từ vụ tai nạn không bị thương tích.
Người ta nói rằng Cẩm thạch hấp thụ năng lượng tiêu cực, do đó bảo vệ người mặc. Người ta cũng tin rằng Cẩm thạch thể hiện cuộc sống của người mặc, trở nên rực rỡ và tươi sáng hơn trong những thời điểm tốt đẹp và mất đi ánh sáng trong thời gian đau khổ. Trong chiêm tinh học, Cẩm thạch gắn với dấu hiệu của Taurus. Hơn nữa, Cẩm thạch được cho là cho phép người mặc nó mở lòng mình trong tình trạng sẵn sàng cho tình yêu.
Những tác phẩm sống động tạc từ đá Cẩm thạch nổi tiếng trên Thế giới
Có những miếng Cẩm thạch quan trọng về mặt văn hoá và nghệ thuật đã đạt đến mức giá cao ở nhiều nơi trên thế giới. Một chiếc vòng cổ màu xanh lá cây sống động, được gọi là “vòng cổ may mắn gấp đôi” được bán tại Christie’s vào năm 1997 với giá 9,3 triệu đô la tuyệt vời. Tên của nó đề cập đến vận may của chủ sở hữu tăng gấp đôi với mỗi lần cắt của tảng đá gốc.
Ngoài ra còn có các mặt hàng Cẩm thạch quan trọng trong các viện bảo tàng trên toàn thế giới. Ví dụ như Jadeite Cabbage – được khắc từ một miếng Jadeite. Đó là một sự thể hiện màu sắc thực sự đáng kinh ngạc của một bắp cải Trung Quốc và có những con côn trùng ngụy trang trong lá của nó. Nó được trưng bày tại Bảo tàng Cung điện Quốc gia ở Đài Bắc, Đài Loan.
Một vật phẩm ngọc bích được chạm trổ tinh xảo khác là ngọc Jade Dragon dài 50 cm nổi tiếng, được khắc từ hoa oải hương và màu xanh lá cây của người Miến Điện. Nó được trưng bày tại Viện Smithsonian, Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Quốc gia, Hoa Kỳ.
Chăm sóc và làm sạch đồ trang sức bằng đá Cẩm thạch
Mặc dù Cẩm thạch là một vật liệu cứng rắn nhưng nó vẫn phải được chăm sóc đúng cách để duy trì độ bóng. Để làm sạch Cẩm thạch, bạn chỉ cần sử dụng nước muối và một miếng vải mềm. Cũng như hầu hết các loại đá quý, cẩm thạch được khuyến cáo không nên để tiếp xúc với chất tẩy rửa và cách hóa chất. Khi tập thể dục, làm sạch hoặc tham gia các hoạt động thể chất khắc nghiệt như thể thao thì nên tháo trang sức được tạc từ đá Cẩm thạch. Không nên để chung Cẩm thạch với các loại đá quý khác để tránh trầy xước. Tốt nhất là quấn Cẩm Thạch bằng vải mềm hoặc đặt chúng vào trong một hộp nữ trang bằng vải.